Spinel z kopalni Łażany II – nowe mineralogiczne odkrycie w masywie Strzegom – Sobótka
Tym razem – nieskromnie – trochę samochwalstwa…
Sceneria akcji: kamieniołom Łażany II koło Żarowa, powiat świdnicki, Dolny Śląsk
Główny bohater: spinel właściwy, czyli MgAl2O4 – minerał rzadki
Kontekst naukowo-społeczno-historyczny: w Przeglądzie Geologicznym nr 10/2019 ukazuje się artykuł dotyczący w/w spinela z w/w kopalni. Autorami komunikatu są: Krzysztof Łobos, Tomasz Pawlik, Michał Klukowski. I z tego powodu jest nam BARDZO przyjemnie, ponieważ jedna trzecia wymienionego zespołu autorskiego to równocześnie jedna druga zespołu bloga AGATOWCY.COM.PL
Ale do konkretów…
Grupa spineli (kopalnia Łażany II)
Masyw dobrze znany
Masyw Strzegom-Sobótka znowu zaskoczył. Zazwyczaj zaskakuje mineralogicznie. Nie inaczej stało się i tym razem za sprawą spinelu z kopalni granodiorytu w Łażanach. Różnica polega na tym, że zwykle doniesienia o nowych minerałach ze wspomnianego masywu dotyczą słynących ze swego bogactwa pegmatytów (o czym zresztą już na naszym blogu pisaliśmy), natomiast w tym przypadku rzecz wiąże się ze skałami osłony.
No więc uporządkujmy wiadomości.
Masyw Strzegom-Sobótka to jednostka o proweniencji magmowej, powstała wskutek kilku odrębnych intruzji stopów granitoidowych ok. 300 mln lat temu, a więc mniej więcej na przełomie karbonu i permu. W związku ze swoją historią geologiczną masyw składa się z różnych odmian granitoidów. Głównie są to granity hornblendowo-biotytowe, granity biotytowe, granity dwułyszczykowe oraz jasne granodioryty biotytowe. Poza tym wyróżniono jeszcze kilka mniej rozpowszechnionych granitoidów. W kamieniołomie w Łażanach odsłaniają się właśnie dwa z takich rzadszych typów: średniokrystaliczny granodioryt hornblendowo-biotytowy, stanowiący podstawowy surowiec tam wydobywany, oraz drobnokrystaliczny tonalit augitowo-hornblendowo-biotytowy, o podrzędnym znaczeniu.
Granodioryt z kopalni w Łażanach
Marmur w hornfelsach
Ponieważ kamieniołom w Łażanach znajduje się blisko granicy masywu, a więc w sąsiedztwie kontaktu ze skałami metamorficznej osłony, w granodiorytach bardzo często występują porwaki tychże skał – czyli ich fragmenty rożnej wielkości, wyrwane i przemieszczone przez magmę. Przede wszystkim są to ciemnoszare hornfelsy z zachowaną warstewkową budową pierwotnego osadu. W samych hornfelsach zdarzają się również soczewki marmuru, dla którego skałą wyjściową były osady węglanowe. I tu dochodzimy do sedna, bowiem to właśnie wspomniane marmury okazały się niezwykle zaskakujące mineralogicznie i uraczyły nas spinelem, zaliczanym do minerałów rzadkich.
Kopalnia granodiorytu Łażany II. W części centralnej widoczna jest potężna kra skał osłony. Strefa występowania marmuru spinelonośnego (jaśniejsza partia) znajduje się na najniższym z widocznych poziomów.
Strefa ze spinelonośnym marmurem
Hornfels (kopalnia Łażany II)
Marmur ze spinelem (ciemne cętki). Kopalnia Łażany II
O pochodzeniu
Wyjaśnijmy teraz rodowód spinelu. I dlaczego akurat zadomowił się w marmurze? Żeby odpowiedzieć, musimy wziąć na warsztat jego skład chemiczny. Spinel to tlenek magnezu i glinu, tak więc aby powiedzieć skąd wziął się spinel, trzeba rozpoznać źródło tych dwóch metali. Zacznijmy od samej skały. Marmur z Łażan ma charakter marmuru dolomitycznego, tzn. że oprócz kalcytu (węglanu wapnia) znajdziemy w nim także dolomit (węglan wapnia i magnezu). Okej, więc mamy już magnez w większych ilościach i wszystko się zgadza. Hornfelsy czy granodioryty w porównaniu z marmurem dolomitycznym są mocno zubożone w ten składnik. A co z glinem? W tym przypadku akurat to marmur jest go niemal pozbawiony, więc podejrzenie pada na dwie wspomniane wcześniej skały. Jak się okazuje niektóre hornfelsy z Łażan wzbogacone są właśnie w minerały glinowe, takie jak andaluzyt i sillimanit (krzemiany glinu) oraz korund (tlenek glinu). A zatem w metal ten bogaty musiał być również osad, z którego potem powstał hornfels. Prawdopodobnie więc osad węglanowy został zanieczyszczony materiałem zawierającym glin. Mogło również dojść do uruchomienia glinu w czasie procesów metamorficznych i przeniesienia go w roztworach. Niewykluczone również, że po uformowaniu się intruzji granodiorytowej glin trafił, przynajmniej częściowo, do skał węglanowych wraz z roztworami pomagmowymi. Tego do końca nie da się rozstrzygnąć.
Skupienie drobnych kryształków spineli (kopalnia Łażany II)
Kryształ spinelu (kopalnia ŁażanyII)
Minispinel
Opisany w Łażanach spinel nie tworzy kryształów pokaźnych rozmiarów. Powiedzmy szczerze – są dość mizerne. Największe z nich osiągają wielkość 0,5-2mm, ale zazwyczaj nie przekraczają 0,2 mm. Za to są dobrze wykształcone w postaci foremnych ośmiościanów zabarwionych na fioletowo. Te większe kryształy rozrzucone są pojedynczo lub tworzą niewielkie skupienia złożone z kilku osobników. Drobniejsze spinele z kolei występują w postaci wrzecionowatych, smużystych lub owalnych nagromadzeń długości od kilku milimetrów do kilku centymetrów. Tego typu skupienia nadają jasnoszaremu zwykle marmurowi fioletowawy odcień.
Marmur z ciemnymi smużystymi skupieniami spineli (kopalnia Łażany II)
Marmur z ciemnymi smużystymi skupieniami spineli (kopalnia Łażany II)
Spinel jest minerałem rzadkim, ale znanym od wieków. Piękne jego okazy pochodzą z różnych części świata. Dlaczego więc tak rozczulamy się nad znaleziskiem z Łażan? Primo, jest to pierwsze w Polsce udokumentowane odkrycie spinelu w skale macierzystej. Dotąd bowiem znano jedynie spinele pochodzące z osadów rzecznych w Górach Izerskich i Kaczawskich. Secundo, to pierwszy udokumentowany spinel w masywie Strzegom-Sobótka. I tym ciekawszy stanowi to fakt, że opisano go w porwaku skał osłony masywu. Poza tym opisane odkrycie jest również w pewnym stopniu prestiżowe dla samej kopalni w Łażanach. Owszem, znana była dotąd, ale przede wszystkim wśród badaczy zajmujących się granitoidami masywu Strzegom-Sobótka. Pielgrzymek kolekcjonerów nigdy tam nie było. Teraz ma szansę zabłysnąć, a za jakiś czas stać się kolejnym mineralogicznym „klasykiem”, przynajmniej w skali kraju.
Oczywiście nie byłoby całej akcji “Spinel”, gdyby nie pomocna dłoń Pani Katarzyny z kopalni granodiorytu Łażany II…:) Dzięki!
Jeśli ktoś pragnie poznać więcej szczegółów, zapraszamy do zapoznania się bezpośrednio z artykułe na stronie PIG-u: kliknij tutaj
Łobos K., Pawlik T., Klukowski M. 2019 – Wstępne dane o spinelu właściwym (MgAl2O4) z kopalni granodiorytu Łażany II w masywie Strzegom–Sobótka. Przegląd Geologiczny, vol. 67, nr 10, str. 823-827.
A kopalnia Łażany II znajduje się tutaj:
